Książkę Daniela Wyszogrodzkiego świetnie się czyta. Przystępnie napisana, pełna anegdot i bon motów, stylistycznie oscyluje na pograniczu języka mass mediów i mowy potocznej. Choć liczy prawie sześćset stron zapisanych drobnym drukiem, to jest lekturą łatwą i przyjemną, podzieloną dla wygody czytelnika na artykuły hasłowe dotyczące słynnych musicali oraz ważnych musicalowych twórców, teatrów i zjawisk, w tym kilku polskich.
Wybór artykułów jest – jak definiuje autor – „obiektywno-subiektywny”. Na pierwszy rzut oka – same największe tytuły i nazwiska. Wyszogrodzki często zatrzymuje się jednak przy zagadnieniach, które są mu dobrze znane i bliskie lub po prostu atrakcyjne i na czasie, a pomija tematy równej lub wyższej rangi. Hasło „Broadway” zawiera jednostronicowy ustęp poświęcony wyłącznie Hugh Jackmanowi, podczas gdy takie ikony nowojorskich scen jak Barbra Streisand czy Lea Salonga nie doczekały się wzmianki, zaś nazwisko Lizy Minnelli pojawia się jedynie w kontekście prowadzenia gali Tony Awards. Inny przykład subiektywizmu: Jellicle Cats, czyli koty z musicalu Andrew Lloyda Webbera, nazywane są w książce zwyczajnie – Dachowcami. Fantazyjny neologizm stworzony przez T.S. Eliota autor zastępuje tu własnym wolnym tłumaczeniem znanym z inscenizacji Kotów non-replica w Teatrze Muzycznym Roma. Brak komentarza na temat pochodzenia, domniemanych znaczeń i możliwych innych tłumaczeń tego neologizmu pozostawia poczucie niedosytu.
Układ haseł w leksykonie ma charakter dość uznaniowy. Pojęcie „non-replica” pojawia się jako podrozdział artykułu „Wojciech Kępczyński”. I choć za taką decyzją przemawia argument, że realizacje non-replica są znakiem rozpoznawczym Kępczyńskiego, to jednak zaproponowany w publikacji porządek alfabetyczny nakazywałby bardziej rygorystyczne potraktowanie kolejności haseł. Niezwykle pomocny byłby też indeks. Gwoli ścisłości należy dodać, że problem chaotycznego umiejscowienia niektórych artykułów nie występuje w pierwotnej wersji manuskryptu, ale o niej za chwilę.
Przejawem subiektywnego podejścia są też pojawiające się tu i ówdzie stwierdzenia niepoparte argumentami ani odwołaniami do literatury fachowej, np. „To musical przeciera szlak teatrom operowym i dramatycznym, nie odwrotnie. Jest wylęgarnią najnowocześniejszych (kosztownych) pomysłów inscenizacyjnych, które następnie (…) trafiają na sceny teatrów repertuarowych” (s. 8). Trudno się z tym zgodzić mając w pamięci inscenizacje króla teatralnej awangardy Roberta Wilsona albo monumentalne widowiska operowe wystawiane na wodzie podczas Festiwalu w Bregencji… Dyskusyjna, acz interesująca jest również propozycja uznania premiery rewii muzycznej Irvinga Berlina Yip Yip Yaphank za moment narodzin „współczesnego Broadwayu” (s. 85) i „musicalu w pełni współczesnego” (s. 561).
Książka Ale musicale! Złote stulecie 1918–2018 to opublikowana wersja rozprawy doktorskiej pt. Stulecie musicalu obronionej przez Daniela Wyszogrodzkiego w Instytucie Badań Literackich PAN. Obie wersje tekstu są niemal tożsame – pracę doktorską odróżniają od wersji wydanej drukiem ledwie poprawki kosmetyczne – a zatem pracę Wyszogrodzkiego można oceniać na dwa sposoby: jako dysertację naukową i jako popularną książkę. Jako dysertacja nie spełnia takich kryteriów rozprawy naukowej jak metoda badawcza, odwołania do literatury przedmiotu (brak przypisów, wybiórcze potraktowanie źródeł) czy wreszcie użycie języka naukowego. Forma pracy nie ułatwia czytelnikowi weryfikacji, czy dane stwierdzenie jest udokumentowanym faktem, czy tylko prywatną opinią autora. Zważywszy na przyjętą konwencję tekstu nie wydaje się, by doktorat Wyszogrodzkiego był skierowany do środowiska akademickiego. Jako dysertacja naukowa wymyka się więc ocenie. Natomiast jako leksykon adresowany do szerokiego grona odbiorców jest pozycją wartą uwagi: obszerną, bogatą w informacje, z ciekawą narracją. Można się spierać co do przyjętej przez Wyszogrodzkiego periodyzacji oraz ukutej przez niego definicji musicalu rozumianego jako przedstawienie muzyczne podporządkowane fabule. Można się zżymać na nonszalancję językową autora, który używa sformułowań typu: „Sorry, taka konwencja” (s. 8) albo „guglował na YouTubie” (s. 91). Jeśli jednak potraktować książkę Ale musicale! nie jak autorytatywne źródło wiedzy, ale zbiór opowieści i anegdot, ta lektura przynosi mnóstwo przyjemności.
Daniel Wyszogrodzki
Ale musicale! Złote stulecie 1918–2018
Wydawnictwo Marginesy
Warszawa 2018
Wydanie I
ISBN: 978-83-65973-91-7
592 strony, 2 ilustracje czarno-białe
Oprawa twarda
23 cm × 17 cm
Spis treści
Od autora — 7
42nd Street — 14
George Abbott — 17
Aida — 19
· Klasyka inspiruje — 21
Ain’t Misbehavin’ — 23
Aladdin — 25
Julie Andrews — 28
Annie Get Your Gun — 30
· There’s No Business Like Show Business — 32
Anything Goes — 34
Harold Arlen — 37
· Over the Rainbow — 38
Howard Ashman — 40
Fred Astaire — 42
Avenue Q — 45
Michael Ball — 48
Lionel Bart — 50
Beautiful: The Carole King Musical — 53
Beauty and the Beast — 56
Busby Berkeley — 59
Irving Berlin — 61
Leonard Bernstein — 65
· Uwertury — 67
Billy Elliot the Musical — 70
The Book of Mormon — 73
· Hasa Diga Eebowai — 75
Alain Boublil — 77
The Bridges of Madison County — 79
Sarah Brightman — 81
Broadway — 84
· Tony Award — 88
· Hugh Jackman — 91
· Off-Broadway — 92
· Off-off Broadway — 93
· Demografia Broadwayu — 93
Jason Robert Brown — 95
Cabaret — 97
La Cage aux Folles — 100
Camelot — 103
Candide — 105
· Glitter and Be Gay — 107
Cats — 109
· Memory — 112
· The Winter Garden Theater — 113
Charlie and the Chocolate Factory — 114
Kristin Chenoweth — 116
Chess — 118
Chicago — 122
· Revival — 125
A Chorus Line — 127
Company — 131
Michael Crawford — 134
Crazy for You — 137
Dirty Dancing: The Classic Story on Stage — 140
· Tour — 143
Dreamgirls — 145
Elisabeth — 150
· Stage Entertainment — 152
Evita — 154
· Don’t Cry for Me Argentina — 157
The Fantasticks — 159
Fiddler on the Roof — 162
· If I Were a Rich Man — 165
Follies — 167
· Showbiz inspiruje — 169
Bob Fosse — 171
· Fosse — 173
From Here to Eternity — 175
Funny Girl — 178
· People — 180
George Gershwin — 182
Glee — 186
Godspell — 191
Grease — 194
The Great American Songbook — 196
· Ella Fitzgerald — 200
· Tin Pan Alley — 201
Guys and Dolls — 203
Gypsy — 206
Hair — 209
· Aquarius/Let the Sunshine In — 213
Hairspray — 215
Hamilton — 218
Oscar Hammerstein II — 223
· You’ll Never Walk Alone — 225
Lorenz Hart — 227
Hello, Dolly! — 229
Into the Woods — 232
Jekyll & Hyde — 235
Jersey Boys — 238
Jesus Christ Superstar — 241
Elton John — 245
Al Jolson — 248
· Minstrel Show — 249
Joseph and the Amazing Technicolor Dreamcoat — 251
Janusz Józefowicz — 254
Ramin Karimloo — 256
Gene Kelly — 258
Jerome Kern — 262
Wojciech Kępczyński — 264
· Non-replica — 266
The King and I — 267
Kinky Boots — 271
Kiss Me, Kate — 274
· Szekspir inspiruje — 276
Wojciech Kościelniak — 278
La La Land — 280
The Light Princess — 284
The Lion King — 286
· Can You Feel the Love Tonight — 290
· Circle of Life — 291
· Hakuna Matata — 292
The Little Mermaid — 293
Andrew Lloyd Webber — 297
· Really Useful Group — 299
Frank Loesser — 301
Love Never Dies — 303
Cameron Mackintosh — 306
· Number One, Bedford Square — 308
· Music Theatre International — 309
· Hey, Mr. Producer! — 310
Mamma Mia! — 312
· Jukebox musical — 316
Man of La Mancha — 319
Mary Poppins — 322
Matilda the Musical — 324
Alan Menken — 326
Ethel Merman — 329
Metro — 333
Lin-Manuel Miranda — 337
· Pulitzer — 339
Les Misérables — 341
· I Dreamed a Dream — 347
· Anne Hathaway — 349
· BBC Radio 2 — 350
Miss Saigon — 352
· Theatre Royal, Drury Lane — 354
Monty Python’s Spamalot — 356
· A Musical — 360
My Fair Lady — 362
· Literatura inspiruje — 365
Newsies — 366
Nine — 369
Notre-Dame de Paris — 372
Trevor Nunn — 376
Oh! Calcutta! — 378
· Dysonanse — 379
Oklahoma! — 382
· Cast Album — 386
Oliver! — 389
· Consider Yourself — 392
On the Town — 394
Once — 397
· Falling Slowly — 400
Passion — 402
Bernadette Peters — 405
· Triple threat — 406
The Phantom of the Opera — 407
· Her Majesty’s Theatre — 412
Pippin — 414
Porgy and Bess — 417
· Summertime — 421
Cole Porter — 423
· You’re the Top — 427
Harold Prince — 429
The Producers — 432
· The Shubert Organization — 436
Rent — 437
· Opera inspiruje — 441
Tim Rice — 442
Jerome Robbins — 446
· Jerome Robbins’ Broadway — 450
Richard Rodgers — 452
· EGOT — 454
Saturday Night Fever — 456
Claude-Michel Schönberg — 460
Stephen Schwartz — 463
Robert B. Sherman i Richard M. Sherman — 466
· Supercalifragilisticexpialidocious — 467
Show Boat — 469
· Ol’ Man River — 473
Singin’ in the Rain — 475
Sister Act — 479
Stephen Sondheim — 481
· Send In the Clowns — 486
The Sound of Music — 489
· My Favorite Things — 492
South Pacific — 494
· Some Enchanted Evening — 496
Spider-Man: Turn Off the Dark — 498
Spring Awakening — 501
Starlight Express — 504
Susan Stroman — 507
Sunday in the Park with George — 509
Sunset Boulevard — 514
Sweeney Todd — 518
Szalona lokomotywa — 522
Tanz der Vampire — 526
· Totale Finsternis — 531
The Who’s Tommy — 534
We Will Rock You — 539
West End —542
· Olivier Award — 544
West Side Story — 546
· America — 550
Wicked — 552
· Defying Gravity — 555
Colm Wilkinson — 556
Maury Yeston — 558
Yip Yip Yaphank — 561
Florenz Ziegfeld Jr. — 565
· Ziegfeld Follies — 567
20 najdłużej granych musicali na Broadwayu — 572
20 najdłużej granych musicali na West Endzie — 573
50 musicali jukebox — 574
50 filmów według musicali — 576
50 musicali według filmów — 577
Polskie premiery musicali — 578
Polskie tytuły światowych musicali — 579
Podziękowania — 580
Bibliografia — 582
Wybrane portale i strony internetowe — 587